Wymaga tego chociażby konstytucyjna zasada demokratycznego państwa prawa, z której wynika prawo do aktywnej obrony swoich interesów w każdym postępowaniu nie tylko przed sądem, ale także przed organami administracji publicznej. W świadomości prawnej społeczeństwa możliwość korzystania z dobrodziejstw, jakie niesie komentowana zasada, ma większe przełożenie na wszelkie postępowania prowadzone przed sądem aniżeli przed organami administracji publicznej. Inkwizycyjny model postępowania jest silnie zakorzeniony w mentalności polskiego społeczeństwa, dlatego praktyczna znajomość zasady czynnego udziału stron w postępowaniu okazuje się bezcenna w warunkach rozwijającej się gospodarki wolnorynkowej, a to przede wszystkim dla zapewnienia sobie możliwości realnego wpływu na treść praw i obowiązków konkretyzowanych w decyzji administracyjnej.
Z treści art. 10 § 1 KPA wynikają dla organu administracji publicznej dwa obowiązki: zagwarantowania stronie czynnego udziału w każdym stadium postępowania oraz podjęcia wszelkich niezbędnych czynności mających na celu stworzenie możliwości wypowiedzenia się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań przed wydaniem decyzji w sprawie. Z obowiązkami organu ukształtowanymi art. 10 KPA ściśle skorelowane są dwa prawa procesowe strony: prawo do czynnego udziału strony w postępowaniu administracyjnym oraz prawo do wypowiedzenia się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań. Omawiana regulacja kształtuje prawa strony, czego istotnym następstwem jest to, że strona będzie nimi swobodnie rozporządzać, a zatem nie można wywodzić negatywnych następstw dla strony, gdy ta zaniecha realizacji swoich praw.
Prawo strony do czynnego udziału w postępowaniu obejmuje fazę wszczęcia postępowania, fazę postępowania wyjaśniającego, fazę między zakończeniem postępowania wyjaśniającego a wydaniem decyzji oraz fazę wydania decyzji. W stadium wszczęcia postępowania uprawnienia strony odnoszą się do:
1) prawa wystąpienia z żądaniem wszczęcia postępowania (art. 61 § 1 KPA);
2) prawa wyrażenia zgody na przeprowadzenie postępowania wszczętego przez organ z urzędu ze względu na szczególnie ważny interes strony (art. 61 § 2 KPA);
3) prawa zawiadomienia strony o fakcie wszczęcia postępowania z urzędu lub na żądanie strony (art. 61 § 4 KPA);
4) prawa czynnego udziału strony w ustalaniu przez organ rzeczywistej treści żądania, tzn. takiej, która jest zgodna z intencją strony.
