Brak w aktach sprawy końcowego oświadczenia oraz dowodu dokonanego pouczenia nie świadczy jeszcze o naruszeniu obowiązku wynikającego z art. 10 § 1 KPA21. W tym miejscu należy przytoczyć wyrok NSA z 18.5.2006 r., zgodnie z którym „zarzut naruszenia przepisu art. 10 § 1 KPA przez niezawiadomienie strony o zebraniu materiału dowodowego i możliwości składania wniosków może odnieść skutek wówczas, gdy stawiająca go strona wykaże, iż zarzucane uchybienie uniemożliwiło jej dokonanie konkretnych czynności procesowych”22. Organowi administracji publicznej nie można skutecznie zarzucić naruszenie zasady czynnego udziału strony w postępowaniu, jeżeli dokonał on pouczenia strony o prawie do czynnego udziału w tym postępowaniu, o możliwości zapoznania się z aktami sprawy, sporządzania notatek i odpisów z tych akt oraz składania wszelkich oświadczeń dotyczących sprawy, w tym oświadczeń podsumowujących całokształt materiałów dowodowych zebranych w sprawie. Pouczenie to może być dokonane także w zawiadomieniu o wszczęciu postępowania z urzędu. Natomiast organ prowadzący postępowanie powinien ocenić celowość formalnego zawiadomienia strony o zakończeniu fazy postępowania wyjaśniającego oraz wyznaczeniu terminu, w którym strona mogłaby się wypowiedzieć co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań. Jeżeli organ dokona stosownych pouczeń o przysługujących stronie uprawnieniach procesowych i umożliwi ich realizację w każdym stadium postępowania, to na stronie będzie spoczywał ciężar wykazania związku przyczynowego między brakiem zawiadomienia o prawie do „ostatniego słowa” a wynikiem sprawy. Wskazane wart. 10 § 1 KPA prawo strony do wypowiedzenia się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań należy rozumieć oczywiście szerzej od prawa, o którym mowa wart. 81 KPA, a które obejmuje jedynie uprawnienie do wypowiedzenia się co do przeprowadzonych dowodów. „Zasada gwarantująca stronom możliwość wypowiedzenia się przed wydaniem decyzji odnosi się do wszystkich dowodów i materiałów, bez względu na to, z czyjej inicjatywy są one przeprowadzane lub zbierane (z urzędu czy na żądanie którejkolwiek ze stron). (…), to samo dotyczy również żądania, bez względu na to, kto je wysuwa, strona czy organ administracyjny (…), chodzi tu nie tylko o żądanie sensu stricte, ile raczej o to, co władza lub strona chce prawnie osiągnąć w postępowaniu. Jeśli więc organ administracyjny chce np. z urzędu nałożyć obowiązek świadczenia albo cofnąć udzielone zezwolenie, to na tym wlanie polega jego żądanie w danym postępowaniu”25. W wyroku z 3.10.1988 r. NSA wskazał, że w sytuacji gdy strona żąda wyznaczenia terminu do ustosunkowania się co do treści przeprowadzonego dowodu w sprawie dowodu z opinii biegłego, a nie zachodzą okoliczności wskazane w art. 10 § 2 KPA, to organ prowadzący postępowanie obowiązany jest wyznaczyć odpowiedni termin do realizacji tego celu, a wydanie decyzji powinno nastąpić dopiero po upływie tak wyznaczonego terminu. „Termin zakreślony stronie do zapoznania się z zebranym w sprawie materiałem dowodowym musi być terminem realnym (uwzględniającym chociażby obszerność zebranego w sprawie materiału dowodowego), umożliwiającym nie tylko zapoznanie się z tym materiałem, ale i danie stronie czasu do ustosunkowania się do tejże substancji, zwłaszcza gdy jest kilka kwestii spornych, i to skomplikowanych”27. W innym wyroku NSA przyjął, że zaznajomienie strony z dowodami zebranymi w ramach innych postępowań, w tym także postępowania karnego skarbowego, nie zwalnia organu z obowiązku, o którym mowa w komentowanym przepisie, w postępowaniu, które jest prowadzone przez ten organ. Na prośbę strony, a w uzasadnionych wypadkach także z urzędu, organ powinien ponownie przeprowadzić dowód ze świadków przesłuchiwanych w ramach innego postępowania, jeżeli strona pozbawiona była możliwości brania udziału w ich przesłuchaniu.